Szamańska wizja mamuta

W mitach ewenkijskich, jakuckich i uralskich funkcjonuje motyw "zesłania". Kiedyś mamutów było tak dużo i były tak ciężkie, że obawiając się, iż zdepczą całą ziemię, Urung ajyy tojon zesłał je pod ziemię. Ewenkowie twierdzą, że mamut (Szeli) jest także zwierzęciem kosmogonicznym. To on swoimi potężnymi kłami miał wyorać świat z pierwotnego błoga (co odpowiada rzeczywistym działaniom mamutów, odgarniających zimą kłami śnieg i lód, by dostać się do traw i porostów tundry), po czym zaczął razem z innym zwierzęciem kosmogonicznym - wężem Dżabdiar kształtować ziemię. Gdzie przepełzł wąż, tam powstawały koryta rzek, gdzie układał się Szeli, tam wyciskał niszę jeziora Demiurg Main pragnął jednak płaskiej ziemi i zesłał za karę mamuta i jego potomstwo pod ziemię. Według innej wersji mitu Szeli i Dżabdiar stoczyły walkę ze złym duchem Czuljugdy i w końcu zapędziły go do Dolnego Świata, efektem zaś ich zmagań jest nieregularna rzeźba terenu, same zaś zeszły za nim do Podziemi, by go pilnować. Odtąd mamut jest chtoniczno-akwatycznym władcą ryb i wód, jak Kar-bałyk 'Mamut-wieloryb' Ałtajczyków czy selkupski "gospodarz całej ziemi i wody".

Jako zwierzę mocy, strażnik Zaświatów, gospodarz żywiołów i sfery podziemnej mamut obecny jest w pieśniach i symbolice szamańskiej Syberii w roli zwierzęcego ducha pomocniczego szamanów. Ewenkowie mówią, że mamut jest bogiem dla mieszkańców Podziemi. Wydaje się, że stanowi jedną z "podziemnych" hipostaz ducha tajgi, co widać w jego zmiennokształtności - zwierzęcych metamorfozach. Ponieważ mamut jest zwierzęciem "nieobecnym", więc obrasta w niejasny wygląd. Często przypisuje mu się rogi łosia i rybi ogon, nazywa "mamutem-rybą", "mamutem-szczupakiem", "wodnym bykiem", "reniferem ziemi" itp. Selkupowie twierdzą, że łosie, które dożywają późnej starości, zmieniają się w mamuty - w miejsce rogów wyrastają im kły, schodzą pod ziemię i zamieszkują głębiny błot i wód. Podobnie Chantowie i Mansowie mówią o szczupakach, reniferach i niedźwiedziach: te trzy rodzaje zwierząt, należących do symbolicznych upostaciowień trzech światów, po zabiciu wędrują do Dolnego Świata, zmieniają się w mamuty i zapadają pod ziemię. Eńcowie twierdzą zaś, że duchy - mieszkańcy Zaświatów wypasają swoje renifery, którymi są mamuty.


[ŹRÓDŁO: Szyjewski Andrzej, "Etnologia religii", Kraków 2008]